бичлэгмонгол ардын үлгэр
Ээжтэй сайн хүү
Эрт цагт хүмүүс хөгширч доройтсон эцэг эхээ нутаг дээрээ орхиж нүүх буюу хээр аваачиж орхидог байжээ. Эмгэн өтөлбөл бэр нь хээр аваачиж орхидог, өвгөн өтөлбөл хүү нь хээр аваачиж орхидог байжээ. Настныг хээр орхихдоо гадуур нь “Гурван давхар хот” гэж зураад гурав хоногийн хоол, аяга, савтай орхидог байжээ.
Тэр цагт, нэг бэр хадам эхдээ их хайртай, хадам эх нь ч бэрдээ их хайртай байж гэнэ. Хадам эх өтөлж, хээр орхих нас, хугацаа болсон тул бэр хадам эхээ хээр аваачиж орхих юмаа бэлтгэж, сайхан хоол аяга сав аваад өтөлсөн эхээ дагуулаад хээр очжээ. ... Эх бэр хоёр салж чадахгүй уйлан байв. Бэр нь савтай идээ, цай, аягыг хадам эхдээ өгсөнд эх нь “Би одоо нэгэнт үхэх боллоо. Тийм болохоор надад энэ аяга хэрэггүй, чамд өгье. Хожим чамд хэрэг болно” гэв. Бэр энэ үгийг сонсож “Би бас удахгүй өтөлж ингээд л хаягдана. Нэгэн жил боловч хадам эхээ гэртээ нууж тэжээе. Хэрэв хүн мэдвэл тэр цагт хээр орхиж болно” гэж бодоод хадам эхээ үдэш болсон хойно аваад харьжээ. Тэгээд нуун тэжээх болов. Хэдэн жилийн дараа өөр орны хаанаас дөрвөн зүйлийн бэлэг ирүүлээд “Тааж хариу ирүүл! Хэрэв тааж чадахгүй бол нутаг орноо өг!” гэжээ. Тэр дөрвөн бэлгийг таадаг хүн байдаггүй гэнэ. Хаар арга ядахдаа “Энэ дөрвөн бэлгийг таасан хүнийг газар нутаг, албат иргэдийнхээ тэн хагасаар шагнана” гэсэн зар тараажээ. Энэ үед нуугдаж байгаа эмгэний хүү хааны ордонд алба хаадаг байжжээ. Нөхөр нь хэдэн орой гэртээ ирэхдээ царай муутай, зовж шаналсан байдалтай байхад бэр учрыг асуув.
“Хаанд дөрвөн зүйлийн бэлэг ирсэн. Нэг нь үхэр мэт биетэй, хулган адил сүүлтэй том амьтан. Нэг нь адилхан хоёр могой. Нэг нь адилхан ширхэгтэй нэг мод. Нэг нь хадаас байхгүй битүү хайрцаг. Нэг дэх амьтан ямар амьтан болох, хоёр могойны аль нь эр, аль нь эм болох, модны аль тал нь үзүүр, аль тал нь орой болох, битүү хайрцгийг эвдэхгүй яаж нээх зэргийг таах ёстой юм. Үүнийг мэдэхгүй олон хүн зовж байна” гэв. Бэр энэ учрыг хадам эхээсээ асуувал
“Хулганын их нь заан мэт болдог гэдэг. Тэгэвч өөрийн дайсан муураас айна. Түүнийг муураар туршвал мэдэгдэнэ. Аливаа эм амьтан зөөлөн хивд дуртай байдаг. Бүдүүн бөс, зөөлөн торго хоёрыг тусад нь дэвсэхэд эм могой торгон дээр, эр могой бөс дээр хэвтэнэ. Ямар ч модыг усанд хөвүүлэхэд үнэдс тал түрүүлж живдэг гэдэг. Тэр хайрцганд хадаас ороогүй юм бол цавуугаар наагаа биз. Халуун ууранд сойвол цавуу нь дэвтэж хайрцаг эвдрэхгүй онгойно” гэжээ. Бэр маргааш нөхрийгөө ирэхэд энэ бүх учрыг хэлж өгчээ. Нөхөр эхнэрийнхээ хэлсэн ёсоор бүх зүйлийг тэнсэж үзвэл цөм зөв байжээ. Дөрвөн зүйлийн бэлгийг дэс дараасан танихад олон бүгдээр их гайхав. Таньсан хүнийг хаан дуудаж нутаг орон, албат иргэдийнхээ талыг зааж өгөхдөө
“Чи тэр бэлгийг яаж таав?” гэж асуухад
“Эхнэрээсээ мэдсэн” гэжээ.
“Эхнэрээсээ яаж мэдсэний учрыг асуугаад ир” гэжээ. Эхнэрээсээ асуувал
“Эхийг хээр орхих цаг болсон боловч хайрлаад хадгалан тэжээж байсан юм. Бэлгийн учрыг хадам эх хэлж өгсөн” гэжээ. Энэ учрыг нөхөр , хаанд ирж айлтгавал хаан
“Одоо өтөлсөн хүнийг хээр амьдаар орхих ёсыг гээе. Харин настныг хүндлэн асарч байя” гэсэн зарлиг гаргаж хүн ард амар сайхан жаргажээ.
Тэр цагт, нэг бэр хадам эхдээ их хайртай, хадам эх нь ч бэрдээ их хайртай байж гэнэ. Хадам эх өтөлж, хээр орхих нас, хугацаа болсон тул бэр хадам эхээ хээр аваачиж орхих юмаа бэлтгэж, сайхан хоол аяга сав аваад өтөлсөн эхээ дагуулаад хээр очжээ. ... Эх бэр хоёр салж чадахгүй уйлан байв. Бэр нь савтай идээ, цай, аягыг хадам эхдээ өгсөнд эх нь “Би одоо нэгэнт үхэх боллоо. Тийм болохоор надад энэ аяга хэрэггүй, чамд өгье. Хожим чамд хэрэг болно” гэв. Бэр энэ үгийг сонсож “Би бас удахгүй өтөлж ингээд л хаягдана. Нэгэн жил боловч хадам эхээ гэртээ нууж тэжээе. Хэрэв хүн мэдвэл тэр цагт хээр орхиж болно” гэж бодоод хадам эхээ үдэш болсон хойно аваад харьжээ. Тэгээд нуун тэжээх болов. Хэдэн жилийн дараа өөр орны хаанаас дөрвөн зүйлийн бэлэг ирүүлээд “Тааж хариу ирүүл! Хэрэв тааж чадахгүй бол нутаг орноо өг!” гэжээ. Тэр дөрвөн бэлгийг таадаг хүн байдаггүй гэнэ. Хаар арга ядахдаа “Энэ дөрвөн бэлгийг таасан хүнийг газар нутаг, албат иргэдийнхээ тэн хагасаар шагнана” гэсэн зар тараажээ. Энэ үед нуугдаж байгаа эмгэний хүү хааны ордонд алба хаадаг байжжээ. Нөхөр нь хэдэн орой гэртээ ирэхдээ царай муутай, зовж шаналсан байдалтай байхад бэр учрыг асуув.
“Хаанд дөрвөн зүйлийн бэлэг ирсэн. Нэг нь үхэр мэт биетэй, хулган адил сүүлтэй том амьтан. Нэг нь адилхан хоёр могой. Нэг нь адилхан ширхэгтэй нэг мод. Нэг нь хадаас байхгүй битүү хайрцаг. Нэг дэх амьтан ямар амьтан болох, хоёр могойны аль нь эр, аль нь эм болох, модны аль тал нь үзүүр, аль тал нь орой болох, битүү хайрцгийг эвдэхгүй яаж нээх зэргийг таах ёстой юм. Үүнийг мэдэхгүй олон хүн зовж байна” гэв. Бэр энэ учрыг хадам эхээсээ асуувал
“Хулганын их нь заан мэт болдог гэдэг. Тэгэвч өөрийн дайсан муураас айна. Түүнийг муураар туршвал мэдэгдэнэ. Аливаа эм амьтан зөөлөн хивд дуртай байдаг. Бүдүүн бөс, зөөлөн торго хоёрыг тусад нь дэвсэхэд эм могой торгон дээр, эр могой бөс дээр хэвтэнэ. Ямар ч модыг усанд хөвүүлэхэд үнэдс тал түрүүлж живдэг гэдэг. Тэр хайрцганд хадаас ороогүй юм бол цавуугаар наагаа биз. Халуун ууранд сойвол цавуу нь дэвтэж хайрцаг эвдрэхгүй онгойно” гэжээ. Бэр маргааш нөхрийгөө ирэхэд энэ бүх учрыг хэлж өгчээ. Нөхөр эхнэрийнхээ хэлсэн ёсоор бүх зүйлийг тэнсэж үзвэл цөм зөв байжээ. Дөрвөн зүйлийн бэлгийг дэс дараасан танихад олон бүгдээр их гайхав. Таньсан хүнийг хаан дуудаж нутаг орон, албат иргэдийнхээ талыг зааж өгөхдөө
“Чи тэр бэлгийг яаж таав?” гэж асуухад
“Эхнэрээсээ мэдсэн” гэжээ.
“Эхнэрээсээ яаж мэдсэний учрыг асуугаад ир” гэжээ. Эхнэрээсээ асуувал
“Эхийг хээр орхих цаг болсон боловч хайрлаад хадгалан тэжээж байсан юм. Бэлгийн учрыг хадам эх хэлж өгсөн” гэжээ. Энэ учрыг нөхөр , хаанд ирж айлтгавал хаан
“Одоо өтөлсөн хүнийг хээр амьдаар орхих ёсыг гээе. Харин настныг хүндлэн асарч байя” гэсэн зарлиг гаргаж хүн ард амар сайхан жаргажээ.
